Anaksagoras, Empedokles’in görüşlerini geliştirmiştir. Varlık, nitelik bakımından birbirinden farklı parçacıklardan oluşur. Dış dünyada ne kadar çeşitlilik varsa, nitelikçe birbirinden ayrılan o kadar ana madde bulunmaktadır. Anaksagoras, bu ana maddelere tohum (spermata) adını vermiştir. Gözlemlediğimiz oluşmayla yok olma, bu ana maddelerin birleşmesi ve dağılmasıdır. Yoksa ne bir şeyin oluşması ne de yok olması söz konusu olamayacaktır. Duyumlarımız bu konuda yanılsa dahi, yine onlar bilgilerimizin çıkış noktası olarak alınmalıdır.
“Evreni kuran bu ana unsurların hareketi nasıl oluyor?” sorusuna “Nous” (akıl, ruh) aracılığıyla oluyor yanıtını vermektedir. Nous, evrene hükmeden kuvvettir. Evrendeki ilk hareketi sağlayan akıldır. O, bütün nesnelerin en temiz ve en incesidir. Nous, sınırsızdır ve hiçbir nesneyle karışmamış bir saflıktır. Evrendeki ilk hareketi sağlayan da Nous‘tur. Bu oluş, daha sonra yine Nous‘un istediği bir yolda mekanik bir şekilde (çarpma ve basınçlarla) gelişmiştir. Başlangıçta kaos halinde bulunan ana maddeler böylece bir düzene girmişlerdir. Kaos, evrenin düzene girmeden önceki uyumsuz ve karışık durumudur. Böylece var olan nesneler ya birleşip karışırlar ya da ayrılırlar.
Daha önce evrenin oluşması hep kör, mekanik kuvvetlerle açıklanırken Anaksagoras bu oluşu sağlayan kuvvetin bilinçli, amacı bulunan bir ilke olduğunu tasarlamıştır. Evrenin bir amaca göre kurulup işlediğini savunan görüş ise teleolojik görüş olarak ifade edilir. Bu görüşü felsefe tarihinde ilk kullanan filozof Anaksagoras’tır.
Kaynak: Emine Yamanlar, Felsefe Tarihi, Ders Kitapları Anonim Şirketi, 2000
Yazar Hakkında
