Parasosyal Etkileşim Nedir?

Parasosyal Etkileşim
Sevgi Paylaşmaktır :)

Pek çoğumuz çeşitli yayın platformları aracılığıyla dizi ve film izliyoruz. Peki hiç izlediğiniz dizilerde veya filmlerde sizi derinden sarsan bir olay yaşadınız mı? Karakterlerin ölümüyle üzüldünüz veya onlar mutlu olduğunda siz de öyle hissettiniz mi? Bunların hepsinin yaşanmış olması muhtemel. Çünkü izlediğimiz içeriklerdeki medya karakterleri ile aramızda bir etkileşim oluşur. Buna parasosyal etkileşim adı verilir. Şimdi biraz daha bu kavramı irdeleyelim.

Dizi ve filmler hayatımızda sandığımızdan daha çok yer kaplıyor olabilir. Özellikle pandemi süresince bu içeriklerin tüketilme sürelerinin arttığı bilinmektedir. Comcast’ın paylaştığı verilere göre Mart 2020’de bir haftada ortalama 57 saat medya içeriği tüketilmiştir. Şu an bu süre 66 saate kadar çıkmaktadır. Ancak bu vakti tamamen “eğlenceli” olarak değerlendirmek mümkün müdür? Sinemanın terapide bile kullanıldığı zamanlar vardır. Çünkü izlenenin izleyici için çeşitli etkileri olabilir. Zaman zaman bir karakterin bizle benzer olayları yaşadığını fark edip medya karakteriyle özdeşleşme (identification) yaşayabiliriz. Bazen yine kendi hayatımıza benzer bir yaşantı görüp üçüncü gözle izleme imkanı elde edip içgörü (insight) yaşayabiliriz.

Popüler kültürde de yer almış bir kavram olan katarsis de sinemanın izleyici üzerindeki etkilerinden birisi olabilmektedir. Katarsis, medya karakterleriyle kurulan özdeşleşmenin ardından o ana kadar bastırılan ya da fark edilemeyen duyguların dışa vurumudur.

Parasosyal etkileşim

Dizi, film izlerken yaşanan duygu boşalmaları da bir noktada katarsisi ifade etmektedir.

Yazının başında değindiğim üzere bir dizi veya filmdeki karakterin ölümünden etkilendiğiniz olmuştur. Bazen uzun soluklu dizileri bitirdiğinizde boşluğa düştüğünüzü bile söyleyebilirsiniz. İzleyici ve medya karakterleriyle kurulan bu bağ merak edilmiş ve gerek yurt dışında gerek ülkemizde çalışmaların yapılmasına sebep olmuştur (Cohen, 2003; Eyal ve Cohen, 2006; Levy, 1979; Rubin ve Perse, 1987; Rubin ve Step, 2000).

Parasosyal Etkileşim – Parasosyal Bağ

Medya karakteri ve izleyici arasındaki bu bağ ilk kez Horton ve Wohl tarafından 1956 yılında “parasosyal etkileşim” kavramı ile açıklanmıştır. Parasosyal etkileşim izleyicinin medya karakteri ile kurduğu tek taraflı bir sembolik bağdır. Bu bağın sahte olduğunu iddia edenler olsa da izleyiciler medya karakterlerini yakın arkadaşlarıymış gibi değerlendirirler. Hatta onlar için bir rol model dahi olabilirler (Batıgün ve Sunal, 2017).

Parasosyal etkileşim insanlar üzerinde o kadar büyük etki bırakabilir ki bazen izleyici kendini medya karakteriyle konuşurken bulabilir. Örneğin bir çalışmada haber spikerlerinin açılış konuşmalarına selam veren izleyiciler görülmüştür (Levy, 1979). Bu kavramın etkileri burayla sınırlı kalmaz romantik ilişkilerimizi dahi etkileyebilir. Medya karakterleriyle kurulan parasosyal bağların, bireylerin romantik ilişkilere dair beklentilerini değiştirdiğine ve idealist inançlar geliştirilemediğine vurgu yapılmaktadır. Cohen’e (1977) göre kadınlar medya içeriklerini erkeklere kıyasla daha çok ilişkisel bir aktivite olarak değerlendirmektedir.

Peki dizideki veya filmdeki karakterler öldüğünde neden çok üzgün hissederiz? Bu soruyu açıklamak için parasosyal ayrılık kavramını inceleyelim. Parasosyal ayrılık, izleyicinin medya karakteri ile geliştirmiş olduğu bağın sona ermesidir. Bu ayrılık gerçek bir arkadaşınızı kaybetmiş gibi hissetmenize neden olmasa da üzüntü veren bir deneyimdir. Kurulan bağın şiddetine göre yaşadığımız deneyim değişiklik gösterir. Özdeşleşme kuramadığınız, sizin için sıradan olan bir karakterin ölümü etkileyici olmayabilirken bağınızın kuvvetli olduğu bir karakterin ölümü ise sarsıcı olabilir. Örneğin ülkemizde yayınlanan Kurtlar Vadisi dizisinde Süleyman Çakır isimli karakterin ölümünün ardından gıyabında cenaze namazı bile kılınmıştır (Batıgün ve Sunal, 2017).

Parasosyal etkileşim

Süleyman Çakır’ın ölümünün yanı sıra Bihter Ziyagil’in ölümü de hafızaya kazınanlardan.

Parasosyal Etkileşim Nelerden Etkilenir?

Parasosyal etkileşim insanları etkiliyor, bundan bahsettik. Peki parasosyal etkileşim nelerden etkileniyor?

  • Çekicilik. Medya karakterinin çekiciliği, parasosyal bağın başlangıcını, gelişimini ve gücünü etkiler (McCroskey ve McCain, 1974; Rumpf, 2012). Ancak çekicilik deyince sadece fiziksel çekicilikle sınırlandırmamıza gerek yok. Sosyal çekicilik de bağı etkilemektedir.
  • Aynı zamanda medya karakterini rol model olarak görmemiz de parasosyal bağın yordayıcısıdır. İzleyiciler, medya karakterlerini bilginin önemli bir kaynağı olarak görür ve karakterin sosyal durumlardaki tutum ve davranışlarından etkilenir (Perse ve Rubin, 1989). Kendimize benzer karakterler ile özdeşleşme kurmamız daha kolaydır bu sebeple ortak nokta bulabildiğimiz karakterlerle parasosyal etkileşim daha kuvvetli olabilir.

Ülkemizde Batıgün ve Sunal (2017) tarafından yapılan çalışmada;

  • Kadınlar bu konuda araştırılmış ve yerli dizilerin evli kadınlar tarafından çok izlendiği,
  • İlköğretim mezunu bireylerin parasosyal etkileşim ve parasosyal ayrılık puanları hem lise hem de üniversite mezunu bireylerden anlamlı düzeyde daha yüksek olduğu saptanmıştır.
  • Sosyoekonomik düzey incelendiğinde ise parasosyal etkileşim ve parasosyal ayrılık puanları düşük sosyoekonomik düzeydeki bireylerde anlamlı düzeyde daha yüksek çıkmıştır.

Parasosyal etkileşim konusuna dair araştırmalar yapılmış ve yapılmaya devam etmekte. Cinsiyet, sosyoekonomik düzey, eğitim seviyesi gibi demografik bilgilere göre oranlarda farklılıklaşma gözükse de başta da ifade edildiği üzere her insan az veya çok miktarda parasosyal etkileşim yaşayıp izledikleri karakterlerde bağ kurabilmektedir. Bu da aslında insanın ne denli sosyal bir canlı olduğunun ve dijital de olsa bir başka insanla etkileşim kurmaya açık olduğunun kanıtıdır.

Ayrıca bu kadar parasosyal etkileşim konusundan, dizilerden, filmlerden bahsetmişken Psikolojik Filmler yazımıza da göz atabilirsiniz.

 

2 Comments
  1. Mart 10, 2021
  2. Ağustos 1, 2021

Yorum Bırak

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir