Otorite, insanlar için ne ifade eder? Otoritenin istediği şey mi daha baskındır yoksa insanın kendi kararları mı? Otoritenin tahmin edilenden daha önemli olduğunu düşünen Milgram, düşüncesinin doğru olup olmadığını araştırmak adına bir deney yapmak istemiştir. Genel olarak ‘Milgram deneyi’ olarak bilinse de gelin hep beraber, asıl adıyla ‘Otoriteye İtaat Deneyi’ ile otoritenin gücünü görelim!
Stanley Milgram : Otoriteye İtaat Deneyi
Stanley Milgram, 1960’ın başında Nazilerin Yahudileri katletmesi üzerine savaş suçlularına ‘Neden bunu yaptınız?’ sorusunu yöneltir. Aldığı cevap ise ‘Ben sadece görevimi yerine getirdim.’ olmuştur. Bu doğrultuda Milgram, otoritenin gücünü araştırmak adına bir deney yapmaya karar verir.
Yale Üniversitesi’nde sosyal psikoloji alanında çalışmalarını sürdüren Milgram, bir deney düzeneği oluşturur. 20-40 yaş arası 40 kişinin katıldığı deneyde öğretmen, öğrenci ve gözlemci olmak üzere üç grup bulunmaktadır. Öğretmenler asıl deneklerdir. Öğrenciler, ekibin kendi içerisinde barındırdığı kişilerden oluşmaktadır. Gözlemci ise otoriteyi temsil etmektedir.
Öğretmenler (denekler), kura ile o konumda olduklarını bilmektedirler. Yani şansları yaver gitmeseydi, öğrenci konumunda olabileceklerdi. Deneye göre öğretmen ve gözlemci aynı odada, öğrenci ise farklı bir odada bulunmaktadır. Çeşitli sorular soran öğretmenler, öğrencinin vermiş olduğu her yanlış cevapta, 15 volttan başlayarak 450 volta kadar elektrik şoku vereceklerdir. Her yanlış cevapta 15’er volt attırılacak olup sonuna kadar devam edilmesi gerekmektedir.
Öğrencilerin bulunduğu tarafta çığlık sesleri kaydedilmiş olup; elbette ki gerçek bir elektrik şokuna maruz kalmamaktadırlar. Fakat denekler bunu bilmemektedir. Her yanlış cevapla beraber artan voltaj, öğrencilerin çığlıklarını da arttırmaktadır. Öğretmen rolünde olan deneklerin koşul ne olursa olsun deneye devam etmesi gerekmektedir. Bazı denekler çığlıkların artışıyla gözlemciye dönüp ne yapmaları gerektiğinin söylenmesini beklerler. Gözlemcinin yanıtı ise her zaman ‘devam’ olur.
Deneklerin bazıları duyduğu çığlıklara kahkahalarla tepki verirken, büyük bir kısmı ise müthiş gerginlik yaşamıştır. Ne var ki yaşadıkları gerginlik onların sonuna kadar devam etmesine engel olamamıştır. Deneklerin yüzde 65’i, 450 voltu görmüştür.
Normal şartlarda böyle şeyler yapmayacaklarını ifade eden denekler, yapılması gerektiği söylendiği için sonuna kadar gittiklerini belirtmişlerdir. Deneyin sonucunda hiçbir yaptırım uygulanmamasına rağmen denekler otoriteye itaat edip, deneyi tamamlamaya çalışmışlardır.
Milgram deneyi, oldukça fazla etik tartışmaya sebep olmuştur. Ama sonuçları incelendiğinde ise önemli noktalara değindiği yadsınamaz bir gerçektir. Deneyin sonucuna göre insan, herhangi bir yaptırıma maruz kalmasa bile otoriteye itaat etme eğiliminde olup; başlarına zarar vermekten kaçınmamaktadır. ‘Neden?’ sorusuna ise cevapları ‘Ben bana söyleneni yaptım.’ olmaktadır.
Milgram , Otoriteye İtaat Deneyini Anlatıyor
Stanley Milgram, deneyi anlatırken; deneklerden bir tanesinin söylemleri deneyin çarpıcılığını da gözler önüne seriyor.
Yazar Hakkında
