Herakleitos, varlık problemiyle ilgilenir ve evreni oluşturan ana maddenin ne olduğunu araştırır. Ona göre evren, ateşten meydana gelmiştir; çünkü sona ermeyen hareketine rağmen ateş tek biçimli kalmaktadır.
Herakleitos, her şeyin bir akış durumunda olduğunu, sürekli değişime uğradığını iddia eder. Sürekli olan, değişmeyen hiçbir şey yoktur. Her şey, gelip geçicidir. “Bir insan için aynı ırmağa iki kez girmek imkansızdır.” sözleriyle, bu değişmeyi vurgulamak ister. Doğada, sürekli bir değişim, bir koşuldan bir başkasına dönüşüm durumu vardır. Bu, tıpkı bir insanın çocukluktan yetişkinliğe geçmek zorunda olması ve zamanla ilişkisinde, yaşlanmayı durdurma ya da değişmeleri önleme yeteneğinde olmamasına benzer.
Her şey böylesine değiştiği halde, bize değişmiyor gibi görünmesinin nedeni, değişmenin belli bir düzene, belli bir ölçü ve yasaya göre olması yüzündendir. Herakleitos, söz konusu bu ölçüyü ve yasayı “Logos” olarak ifade eder. Logos, evrene egemen olan yasanın ta kendisidir. Logos düzen ve akıldır.
Evren bize, bir yandan sürüp giden bir hareketlilik, öbür yandan da karşıt şeylerin sonu gelmez bir savaşı olarak görünür. Bu karşıtlıklarda, bunların arasındaki savaş olmasaydı, evrende varlıklar da olmazdı. Çünkü varlıklar, bir yanma sürecinin aşamalarıdır. Onlar, savaşa hükmeden yasanın, karşıtları uzlaştırmasıyla meydana gelen uyum nedeniyle ortaya çıkar. Dolayısıyla “Savaş her şeyin babasıdır.” Savaşı kaldırırsak, dünyadaki bütün şeyler de ortadan kalkar. Böylece Herakleitos diyalektik kavramından hiç söz etmese dahi felsefesinde diyalektik düşünceyi temele oturtmuş olur. Çünkü, her adımda çelişmeleri ortadan kaldırarak ilerleyen bir oluşu kabul eder.
Herakleitos’un en çok değer verdiği şeyler görülebilen, işitebilen ve öğrenilebilen şeylerdir. Düşünme özelliği her insanda vardır. Bundan dolayı gerçek, ancak dış dünyanın gözlenmesi ve akıl ikilisiyle kavranabilir. Gerçeğe ulaşmak zordur. Ona göre, éaltın arayan çok kazar, az bulur.”
Herakleitos’un aksine, değişmenin ve oluşun varlığını reddeden Parmenides ve Zenon, antik Yunan’ın Elea şehrinde yaşadıklarından Elealılar adıyla bilinirler.
Kaynak: Emine Yamanlar, Felsefe Tarihi, Ders Kitapları Anonim Şirketi, 2000
Yazar Hakkında
