Hayvan Deneyleri | Psikologo | Bir Sosyal Bilimler Platformu

Sevgi Paylaşmaktır :)

Hayvan deneyleri bilim ve bilim dışı birçok alanda gerçekleştirilmiş ve gerçekleştirilmeye devam etmektedir. Bu konuya ilişkin farklı görüşler bulunmakla beraber konunun en önemli alt başlığı etiktir dense yanlış olmaz diye düşünüyorum. Ben de bu yazıda hayvan deneyleri konusuna ilişkin yaklaşımlardan ve psikolojide gerçekleştirilen hayvan deneylerinden bahsedeceğim. Keyifli okumalar dilerim.

Yürütülen çalışmalarda hayvan deneklerin kullanılması ince bir işçiliğe benzer. Çünkü bu hayvanların kullanımı, mümkün olduğu kadar en yüksek etik standartları ister. Hayvanların denek olarak kullanılması, geçmişten günümüze kadar süre gelmiştir (Aygün Eşitli, 2012). Fakat bu kullanımların iyi olanı da kötü olanı da mevcuttur. Yürütülen tüm çalışmalarda insan- insan ve insan- hayvan ilişkilerini sürdürülmesi için bazı şart ve kurallar elzem hale gelmektedir ve doğal olarak etik kavramı önem kazanmaktadır (Ergün, 2010).

Peki “etik” nedir? Ahlak ya da töre bilimi olarak tanımlanan etik, “insan ve hayvan hayatını ilgilendiren bilimsel çalışmalardaki hareketlerin sınırları, davranışın öncesinde yol gösterici ve sınırlayıcı kurallar bütünü” olarak açıklanmaktadır (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2006; akt. Ergün, 2010). Hayvan deneyleri etiği ise,“bilimsel çalışmalarda ve benzeri araştırmalarda kullanılan deney hayvanlarının üretimlerinden ölümlerine kadarki sürede onlara insanlar tarafından uygulanan muamelelerin kural ve sınırların bilimsel ve etik standartlar doğrultusunda açıklanması” olarak tanımlanabilir (Ergün, 2010). Yani bu çalışmalarda hayvanların birtakım haklarının olduğu ve bu hayvanları kullanan bireylerin, onlara karşı etik sorumluluklarının bulunduğu söylenebilir.

Değinilmesi gereken başka bir nokta yetiştirilen hayvanın, deney hayvanı olarak kullanılmasının bir diğer koşulu olan “deneyin” neyi ifade ettiğidir (Ergün, 2010). Deney iki şekilde açıklanmaktadır:

Herhangi bir hayvanın acı, eziyet, üzüntü ya da uzun zamanlı hasara sebep olacak deneysel veya başka bilimsel amaçlarla kullanılması (Hayvan Koruma Kanunu, 2004; akt. Ergün, 2010).
Deneysel içerikler ve kapsamında olmayan hayvancılık tarımsal veya kliniksel veterinerlik çalışma ve uygulamaları dışında olan ve hayvanların yaşamına son verilmesi ya da işaretlenmesi amacıyla çağdaş olarak sayılan en az acı veren insancıl yollardan başka, acı, eziyet, rahatsızlık ya da kalıcı hasara sebep olacak şekilde yetiştirilmiş hayvanların doğurmaları da dahil deneysel ya da başka bilimsel uygulamalarda kullanılması (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2006; akt. Ergün, 2010).

Tabii bu uygulamalar gerçekleştirilirken çalışmacıların çok iyi bir şekilde bilmesi ve uygulaması gereken etik kurallar olduğuna değinmiştik.

Türk Psikologlar Derneği (2018)’ de “Etik Standartlar” içerisinde “Araştırmadaki hayvanların kullanımı ve bakımı” başlığı altında 7 madde ile deney hayvanlarının kullanım şartlarını belirtmiştir (s. 24, 9.9)

Hayvanların denek olarak kullanıldığı deneylerin yani ‘hayvan deneyleri’nin birçok olumlu veya olumsuz yanları vardır. Özellikle başta fizyoloji, mikrobiyoloji, immünoloji, farmakoloji ve patoloji olmak üzere birçok bilimin gelişip ilerlemesi için hayvan deneyleri şarttır (Ergün, 2010). Hayvanlar sayesinde modern tıp alanında çoğu hastalığa çare bulunmuştur yorumunda bulunabiliriz. Yani insanların hastalıklarının anlaşılmasına ve tedavilerinin sağlanmasında hayvanlar üzerinde yapılan deneylerin rolü oldukça büyüktür. Bu kısım en büyük olumlu yanları içermektedir. Fakat hayatlarının sonlandırılması gerektiği düşünüldüğünde bir insanın vicdanı tarafının hassaslaşması, bu deneylere olumsuz gözüyle bakılmasını neden olmaktadır. Hayvanların acı hissetme yetileri vardır. Bundan dolayı insanlar gibi açıkça tepki veremezlerse de bu çalışmalarda oldukça acı çektikleri aşikardır. Bu tarafları da olumsuz yanlarını içermektedir.

Psikolojide Hayvan Deneyleri

Psikolojik deneyler çok çeşitli alanlarda gerçekleştirilmekte olup hayvanların denek olarak kullanımı, diğer bilim dallarında olduğu kadar psikoloji biliminde de geniş yer tutmuştur. Bunlardan iki tanesi şöyledir:

Sahte Anne Deneyi (Harry Harlow)

Yeni doğan maymun bebeklerin, biyolojik annelerinden koparılarak biri soğuk metalden yapılan peluş sahte anneye; biri sıcak ve yumuşak peluştan bir anneye karşı tepkileri gözlenmiştir. Soğuk metalden yapılan anne süt imkanı sağlarken, sıcak anne süt imkanı sağlamamıştır. Bebek maymunlar soğuk anneden süt içip karınlarını doyurduktan sonra sıcak annenin yanına gidip vakitlerini burada geçirmişlerdir. Amaç anneyle bebeğin bedensel temas ile kurduğu bağı ortaya koymaktı. Fakat bu maymunlar ileride cinsel ilişki kurmamış ve saldırgan davranışlar göstermişlerdir. Çocukları olan anne maymunlar ise ya çocuklarını öldürmüş ya da bakımlarını yapmamışlardır. (Deneyi izlemek için tıklayabilirsiniz.)

Öğrenilmiş Çaresizlik (Martin Seligman)

Martin Seligman’ın Psikoloji bilimine kazandırdığı önemli kavramlardan bir tanesi “öğrenilmiş çaresizliktir”. Tabii bu kavramı ortaya koyarken deneyinde, denek olarak köpekleri kullanmıştır. Bu köpeklere belirli aşamalardan şoklar verilerek çaresiz kalmalarına neden olunmuştur. Bu çalışmanın da etik açıdan uygunluğu tartışılır fakat sonucunda önemli bir kavram elde edilmiştir. (Deneyi izlemek için tıklayabilirsiniz.)

Yukarıda belirttiğim psikolojik deneyler, uzun yıllar önce yapılmış araştırmalardır. O yılların koşulları düşünüldüğünde etik meselelerin yeterince gelişmediği söylenebilir. Sonuçları itibariyle insanlığa önemli bilgiler kazandırmış olsalar da bugün yapılmak istense dahi o kadar kolay yapılamayacağı rahatlıkla söylenebilir. Çünkü etik standartlar, günümüzde oldukça üst seviyededir.

Sonuç olarak insanlığın gelişimi bakımından hayvanların bu noktada oynadığı rol onları bir taraftan deneylerde kullanmayı zorunlu kılarken bir taraftan da yaşam haklarından dolayı ölçüsüz bir şekilde kullanılmalarının önüne geçilmesini gerekliliğini ortaya çıkarmıştır (Aygün Eşitli, 2012).