Auguste Comte temel düşüncesi, toplumun yeniden düzenlenmesidir. Bunun için de öncelikle insanların dünyaya bakış açılarının değişmesi gerekir. Saint Simon gibi, toplumun doğrudan doğruya bir atılımla yeniden kurulmasını istemek Comte’a göre yanlıştır. İlkin akla, insan düşüncesinin ilerlemesine uygun yeni alışkanlıklar vermek gerekir.
Toplumsal ilerlemeler bilimin ilerlemesiyle bağlantılıdır; fakat bilimsel düşünce tek başına toplumu düzenleyemez. Bu ancak toplumsal olayların bilimi kurulursa, başarılabilir. Toplum bilimi, bilimsel yöntemin toplum olaylarına uygulanmasıyla kurulabilir. Toplumu inceleyen bir bilim olmadan, bilimsel düşünce yararsızdır. Bilimler bir aşama düzeni içinde ele alınmazsa da toplum bilimi olanaksızdır. Comte’un iki ana konusu budur.
Bilimlerin amacı, doğruyu araştırmaktır. Bilimlerin ortaya çıkardığı bilgilerden, sonradan, toplum için yararlanılır. Comte’ta pozitif bilimler toplumun düzenlenmesi için birer araçtır.
Her bilimin, konusunun yapısıyla sınırlı ve kesin bir görevi vardır. Bilimler doğrudan doğruya olgulardan hareket etmeli, onların arkasındaki nedenlerle uğraşmamalıdır. Bilimler olaylar arasındaki yasaları ve değişmez bağlantıları araştırır; ama doğanın özünü ve gerçekliğini ya da özlerin nedenlerini bilemez. Bilimsel incelemeler gerçeğin yasalarını bilmek için görünen olayların (fenomenlerin) çözümlenmesiyle sınırlı olmalıdır. Tüm bilimleri üzerinde kuracağımız temel, dış dünyanın herkes tarafından gözlenebilen olaylarıdır.
Her bilim varsayımlarla çalışır; ama varsayımlar az sayıda ve geçici olmalı, bunların yerine olguları koymaya çalışmalıdır.
Comte, bilimleri özlerine inmeden, yalnızca gerçekleri göz önünde tutarak pozitif bilim hâline gelme sırasına göre sınıflandırır. Ona göre altı temel bilim vardır: matematik, astronomi, fizik, kimya, biyoloji ve sosyoloji. Bu sıralama onların doğuş sırasını da belirler.
Pozitivizm Nedir
Pozitif olmak ne demektir? Comte bunu belirlemek için şu kuralları öne sürer:
- Pozitif bilim, varsayımlara değil, olgulara dayanmalıdır.
- Gerçekten evrensel yasalar yoktur; çünkü gözlemin sınırları dışına çıkılamaz.
- Birbirinden ayrı olan olgular arasında yakınlık bağlantıları kurulmalıdır. Her bilim birtakım kesin olgulardan ve bunlar arasındaki bağlantılardan hareket etmelidir.
- Olguların önceden görülmüş olması ve bunlar üzerinde etkimizin bulunması gerekir; ama bu iki nitelikten biri ortaya çıkınca, diğeri kaybolur. Örneğin, astronomide önceden görme tamdır; ama etkimiz sıfırdır.
- Pozitif bilimler hepsi birlikte bir sistem oluşturur. Bu sistem diğer bilimlerden daha akla uygun olduğu için, toplum bilimi bu bütünlük içinde kurulmalıdır.
Toplum Bilimi (Sosyoloji) Özellikleri
Comte’a göre, toplum biliminin özellikleri şöyle sıralanabilir:
- Toplumsal yapı, değişmez nitelikleri ve organlarıyla bir olgu olarak vardır.
- Toplumun dinamik ve statik yönü vardır. Değişmeyen nitelik ve organları statik yönüdür. Dinamik yönüyse, ilerleme yasalarını içinde bulundurur ve statik yönüne bağlıdır. Örneğin din, eğitim, ahlâk gibi kurumlar toplumun statik yönü, bunların gelişme ve değişme kuralları toplumun dinamik yönüdür.
- Toplumsal dinamiğin temel yasası; üç hâl yasasıdır. Toplumsal değişme bu yasaya göre olur. Bu yasa aynı zamanda insan düşüncesinin gelişiminin de yasasıdır. İnsanın nesneler üzerindeki bilgisi üç aşamadan geçer. İlk aşamada olgular tanrıların güçleriyle açıklanır. Bu aşamaya Comte “teolojik hâl” der. İkinci dönemde, tanrıların yerini soyut kavramlar ve güçler alır. Bu durum “metafizik hâl” dir. Üçüncü aşamaysa olguların, yine olgularla açıklandığı durumdur ve “pozitif hâl” adını alır. Düşüncenin bu gelişimi, bilimlerin sıralanmasında da gözlenir. Bilimler az karmaşık olandan, çok karmaşık olana doğru sıralanır. En karmaşık bilim, toplum bilimidir ve henüz metafizik aşamadadır. Comte, toplum bilimini pozitif bilim hâline getirmeye çalışır.
- Comte’ta ilerleme düzenden gelir. Düzen, ancak din adamlarının toplumsal yetenekleri ile bilginlerin düşünce üstünlükleri birleşirse sağlanabilir.
- Comte, bir tür “insanlık dini” kurmak istemiştir. O, bu dinde, Tanrı yerine insanlığı, din adamlarının yerine bilginleri koymuştur.
- Artık insanın değil, toplumun çıkarı önemli olacağından, eğitim başkaları için fedakârlığa dayanacaktır. İlk kez alturizm terimini Auguste Comte kullanmıştır. Alturizm, başkalarının iyiliğini, yaşama ve davranışlara yön vermede ilke sayan görüştür.
Kaynak: Emine Yamanlar, Felsefe Tarihi, Ders Kitapları Anonim Şirketi, 2000
Yazar Hakkında
